جمع درآمد شرکتها و درآمد ناشی از فعالیت‌های انتفاعی سایر اشخاص حقوقی که از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران تحصیل‌می‌شود، پس از وضع زیان‌های حاصل از منابع غیرمعاف و کسر معافیت‌های مقرر به استثنای مواردی که طبق مقررات این قانون دارای نرخ جداگانه‌ای‌می‌باشد، مشمول مالیات به نرخ بیست و پنج درصد (۲۵٪) خواهند بود.
تبصره ۱ – در مورد اشخاص حقوقی ایرانی غیر تجاری که به منظور تقسیم سود تاسیس نشده‌اند، در صورتی که دارای فعالیت انتفاعی باشند، از ماخذ‌کل درآمد مشمول مالیات فعالیت انتفاعی آنها مالیات به نرخ مقرر در این ماده وصول می‌شود.
تبصره ۲- اشخاص حقوقی خارجی و مؤسسات مقیم خارج از ایران به استثنای مشمولان تبصره (۵) ماده (۱۰۹) و ماده (۱۱۳) این قانون از مأخذ کل‌درآمد مشمول مالیاتی که از بهره‌برداری سرمایه در ایران یا از فعالیت‌هایی که مستقیماً یا به وسیله نمایندگی از قبیل شعبه، نماینده، کارگزار و امثال آن در‌ایران انجام می‌دهند یا از واگذاری امتیازات و سایر حقوق خود، انتقال دانش فنی، دادن تعلیمات، کمک‌های فنی یا واگذاری فیلم‌های سینمایی از ایران‌تحصیل می‌کنند به نرخ مذکور در این ماده مشمول مالیات خواهند بود. نمایندگان اشخاص و مؤسسات مذکور در ایران نسبت به درآمدهایی که به هر‌عنوان به حساب خود تحصیل می‌کنند طبق مقررات مربوط به این قانون مشمول مالیات می‌باشند.
تبصره ۳ – در موقع احتساب مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی اعم از ایرانی یا خارجی، مالیات‌هایی که قبلاً پرداخت شده است با رعایت مقررات‌مربوط از مالیات متعلق کسر خواهدشد و اضافه پرداختی از این بابت قابل استرداد است.
تبصره ۴ – اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی نسبت به سود سهام یا سهام الشرکه دریافتی از شرکتهای سرمایه‌پذیر مشمول مالیات دیگری نخواهند بود.
تبصره ۵ – در مواردی که به موجب قوانین مصوب وجوهی تحت عناوین دیگری غیر از مالیات بر درآمد از مأخذ درآمد مشمول مالیات اشخاص قابل‌وصول باشد، مالیات اشخاص پس از کسر وجوه مزبور به نرخ مقرر مربوط محاسبه خواهد شد.
تبصره ۶- درآمد مشمول مالیات ابرازی شرکتها و اتحادیه های تعاونی متعارف و شرکتهای تعاونی سهامی عام مشمول بیست وپنج درصد(۲۵%) تخفیف از نرخ موضوع این ماده می باشد.
تبصره۷ـ به ازای هر ده درصد (۱۰ %) افزایش درآمد ابرازی مشمول مالیات اشخاص موضوع این ماده نسبت به درآمد ابرازی مشمول مالیات سال گذشته آنها، یک واحد درصد و حداکثر تا پنج واحد درصد از نرخهای مذکور کاسته می‌شود. شرط برخورداری از این تخفیف تسویه بدهی مالیاتی سال قبل و ارائه اظهارنامه مالیاتی مربوط به سال جاری در مهلت اعلام شده از سوی سازمان امور مالیاتی است.
ماده ۱۰۵ قانون مالیات های مستقیم و تفسیر تبصره های آن
مالیات یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی است که در قانون اساسی به صورت کاملاً دقیق و شفاف به آن پرداخته شده است. اهمیت این موضوع برای تمام افراد جامعه به خصوص صاحبان مشاغل و کسب و کارها، بسیار زیاد است و باعث شده است تا سعی کنند جزئیات قوانین مربوط به مالیات مستقیم را هم به خوبی فرا گیرند. از طرفی گاهی اوقات جرائم ناشی از عدم آگاهی افراد به مراتب بیشتر از فرار مالیاتی است؛ از این رو در صورتی که جزو صاحبان مشاغل و کسب و کارها هستید، بهتر است که به طور دائم مشاوره مالیاتی دریافت کنید و اطلاعات خود را در این زمینه بالا ببرید. در این مقاله قصد داریم تا ماده ۱۰۵ قانون مالیات های مستقیم را مورد بررسی قرار دهیم.
اصل ماده ۱۰۵ قانون مالیات های مستقیم
قبل از هر چیز بهتر است مفاد این ماده و تبصره‌های آن را بدانید که شامل موارد زیر است:
“طبق این ماده، جمع درآمدهای شرکتها و درآمدهای ناشی از فعالیت‌های انتفاعی تمام اشخاص حقوقی که حاصل از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران است، پس از وضع زیان‌های ناشی از منابع غیر معاف و کم کردن معافیت‌های مقرر به غیر از مواردی که طبق مقررات قانون مالیات‌های مستقیم دارای نرخ جداگانه‌ای هستند، مشمول مالیات است و نرخ آن هم بیست و پنج درصد (۲۵%) محاسبه می‌شود.”
همان‌طور که می‌بینید، نه تنها شرکتها بلکه افراد حقوقی نیز مشمول مالیات هستند. به علاوه درآمدها حاصل از منابع داخل یا خارج از کشور باشد، تفاوتی ندارد و مالیات بر درآمد برای آنها در نظر گرفته می‌شود. البته تبصره‌هایی هم بر این ماده وارد است که در فهم بیشتر جزئیات این ماده اهمیت دارند.
تبصره ۱ ماده ۱۰۵ قانون مالیات های مستقیم
اشخاص حقوقی غیر ایرانی و غیر تجاری که هدف از تأسیس آنها تقسیم سود نیست، در صورتی که فعالیت انتفاعی داشته باشند، از مآخذ تمامی درآمد، مشمول مالیات فعالیت انتفاعی آنها، نرخ مالیات به صورت مقرر در این ماده وصول می‌شود.
تبصره ۲ ماده ۱۰۵ قانون مالیات های مستقیم
بر اساس تبصره ۲ این ماده، اشخاص حقوقی خارجی و مؤسسات مقیم خارج از ایران، از مأخذ کل درآمد مشمول مالیاتی خود که از بهره‌برداری سرمایه در ایران کسب کرده‌اند، طبق نرخ ۲۵ درصد مشمول مالیات می‌شوند.
مهم نیست فعالیت‌های این گروه به صورت مستقیم باشد یا به وسیله نمایندگی از قبیل شعبه، نماینده، کارگزار و امثال آن یا از واگذاری امتیازات و سایر حقوق خود، انتقال دانش فنی، دادن تعلیمات، کمک‌های فنی یا واگذاری فیلم‌های سینمایی از ایران به دست آمده باشد. در هر صورت مشمول مالیات می‌شود. نمایندگان اشخاص و مؤسساتی که ذکر شد، در ایران نسبت به درآمدهایی که به هر عنوان به حساب خود کسب می‌کنند، طبق مقررات مربوط به این قانون مشمول مالیات هستند.
ناگفته نماند به غیر از مواردی که مشمول تبصره (۵) ماده (۱۰۹) و ماده (۱۱۳) این قانون هستند. یعنی مشمولان این قوانین شامل ماده ۱۰۵ مالیات های مستقیم نمی‌شوند.
تبصره ۳ ماده ۱۰۵ قانون مالیات
در مواردی افراد حقیقی یا حقوقی قبلاً مالیات‌هایی را پرداخت کرده‌اند، هنگام احتساب مالیات بر درآمد این اشخاص حقوقی اعم از ایرانی یا خارجی، مالیات‌هایی که قبلاً پرداخت شده است با رعایت مقررات مربوط به این موارد، از کل مالیات تعلق گرفته کسر می‌شود. حتی در صورتی که مبلغ اضافه بر مالیات تعیین شده پرداخت کرده باشند، این مبلغ نیز قابل استرداد است.
تبصره ۴ ماده ۱۰۵ قانون مالیات
بر اساس این تبصره، اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به سود سهام دریافتی از هر شرکت سرمایه‌پذیر، مشمول مالیات دیگری نخواهند بود.
تبصره ۵ ماده ۱۰۵ قانون مالیات
هنگامی که به موجب قوانین مصوب وجوهی تحت عناوین دیگری غیر از مالیات بر درآمد از مأخذ درآمد مشمول مالیات اشخاص قابل وصول باشد، مالیات اشخاص حقیقی یا حقوقی پس از کسر وجوه مزبور بر اساس نرخ مقرر مربوط محاسبه و دریافت خواهد شد.
تبصره ۶ ماده ۱۰۵ قانون مالیات
بر اساس این تبصره، درآمد مشمول مالیات ابرازی اتحادیه‌های تعاونی متعارف و شرکتهای تعاونی سهامی عام و شرکتها، مشمول ۲۵ درصد تخفیف از نرخ موضوع این ماده هستند.
تبصره ۷ ماده ۱۰۵ قانون مالیات مستقیم
به ازای هر ۱۰ درصد افزایش درآمد ابرازی مشمول مالیات اشخاص حقیقی و حقوقی که این ماده شامل آنها می‌شود، نسبت به درآمد ابرازی مشمول مالیات سال گذشته آنها، از ۱ تا ۵ درصد از نرخهای ذکر شده کم می‌شود. البته برای برخورداری از این تخفیف، شرط این است که بدهی مالیاتی سال قبل تسویه شده باشد. همچنین اظهارنامه مالیاتی مربوط به سال جاری در مهلت اعلام شده از سوی سازمان امور مالیاتی تکمیل و ارسال شده باشد.
با وجود این که در این ماده و تبصره‌های آن سعی شده است تا شفاف‌سازی در زمینه مشمولین این ماده انجام گیرد، باز هم ابهاماتی در برخی مواقع وجود دارد که باعث شده است تا نحوه اعمال نرخ این ماده برای مواردی که مودی هم‌زمان مشمول اعمال تخفیف در نرخ موضوع تبصره‌های ۶ و ۷ این ماده است، بیشتر باز شود. در این باره بخشنامه‌هایی هم وجود دارد که در ادامه به تشریح آنها می پردازیم.
بخشنامه‌های ماده ۱۰۵ قانون مالیات های مستقیم
بخشنامه ۱
گاهی اوقات شرکتها و اشخاص، مشمول تخفیف‌های دیگری در زمینه محاسبه مالیات می‌شوند. در چنین مواقعی سؤال پیش می‌آید که کدام تخفیف باید مد نظر قرار گیرد. یا سؤال شود که آیا مجموع دو تخفیف مد نظر قرار می‌گیرد؟ در این بخشنامه این موارد هم در نظر گرفته شده است.
بر اساس مقررات قانون مالیات‌های مستقیم، هر گونه معافیت، بخشودگی و تخفیف مورد نظر در زمینه نرخ یا مالیات، نسبت به مالیات بر درآمدهای مربوط در نظر گرفته شده است؛ لذا در صورتی که اشخاص حقیقی یا حقوقی از چند معافیت، بخشودگی یا تخفیف در نرخ مالیاتی برخوردار باشند چگونه باید عمل کرد؟
در این مواقع، هنگام محاسبه معافیت، بخشودگی یا تخفیف، باید معافیت، بخشودگی یا تخفیف اول مد نظر قرار گرفته و معافیت، بخشودگی یا تخفیف بعدی بر خالص نرخ یا مالیات مربوط به آن (پس از کسر معافیت، بخشودگی یا تخفیف محاسبه شده)، اعمال شود.
بخشنامه ۲
گاهی اوقات اشخاص مشمول تبصره ۶ و ۷ به صورت توأمان قرار می‌گیرند. در این مواقع چگونه باید عمل کرد؟
در این موارد نیز در هنگام تعیین مالیات اشخاص حقوقی، با توجه به سیاق عبارت تبصره (۷) فوق‌الذکر (نرخهای مذکور)، باید ابتدا تخفیف نرخ تبصره (۶) و سپس تخفیف نرخ تبصره (۷) برای محاسبه مالیات اعمال گردد.
سخن آخر
با توجه به این که ماده ۱۰۵ قانون مالیات های مستقیم برای تعیین نرخ مالیات و تخفیف‌هایی در این زمینه صادر شده است، تبصره‌هایی نیز با توجه به شرایط مختلف برای آن در نظر گرفته شده است. این ماده به طور کامل افراد و شرکت‌هایی را که مشمول مالیات ۲۵ درصد هستند، بیان می‌کند. از طرفی دارای ۷ تبصره است که بر اساس شرایط مختلف ممکن است مورد نیاز باشد.
